Wielu z nas mniszek lekarski kojarzy się wyłącznie z obficie kwitnącym na żółto każdej wiosny pospolitym chwastem, który można znaleźć na każdej łące czy trawniku. Roślina ta jest też szczególnie dobrze znana posiadaczom małych zwierząt futerkowych takich jak królik, świnka morska czy chomik bowiem bardzo chętnie zjadają one liście mniszka. Tymczasem jest to bardzo wartościowa roślina.
Mniszek lekarski to roślina jadalna i dobroczynne zioło, które może przyczynić się do poprawy naszego zdrowia i samopoczucia. Jest on szczególnie cenne dla naszej wątroby i wspomaga usuwanie substancji toksycznych z organizmu. Do spożycia na surowo nadają się zarówno liście, jak i kwiaty mniszka. Są one soczyste i mają gorzkawy smak. Listki możemy wykorzystać do sałatek, a kwiaty również do dekoracji ciast i deserów. Z mniszka można także zrobić herbatkę. Tradycyjne zielarstwo oparte na ekologicznych uprawach ziół cieszy się z roku na rok coraz większą popularnością, dlatego wiele osób interesuje się nie tylko właściwościami i zastosowaniem mniszka lekarskiego, ale również jego samodzielną uprawą. Poznaj tajniki uprawy mniszka lekarskiego we własnym ogrodzie.
Mniszek lekarski - co to za roślina?
Mniszek lekarski Taraxacum officinale to bardzo pospolita roślina należąca do rodziny astrowatych Asteracae. Jest to gatunek mocno rozpowszechniony na całym świecie, który niezwykle łatwo adaptuje się do różnych środowisk i warunków klimatycznych. Najrzadziej jest on spotykany w gorącym klimacie.
Mniszek to roślina wieloletnia, która wytwarza silny mięsisty korzeń palowy o długości do 30 cm oraz rozetę podłużnych intensywnie zielonych głęboko powcinanych liści. W jej centralnej części na długiej bezlistnej łodyżce wyrasta intensywnie żółty koszyczek kwiatowy średnicy od 2,5 do 7 cm. Jest on zbudowany z bardzo licznych kwiatów języczkowych. Kwiaty mniszków zamykają się na noc i podczas opadów deszczu. Mniszek lekarski najintensywniej kwitnie wiosną- w kwietniu oraz maju, ale kwiaty mogą pojawiać się na roślinach nawet przez cały sezon, czyli od wiosny aż do jesieni.
Nasiona mniszka są opatrzone pierzastymi tworzącymi charakterystyczne kuliste główki rozwiewane przez wiatr.
Po przekwitnięciu kwiatów rozwijają się nowe duże liście, dzięki którym roślina gromadzi substancje zapasowe, które magazynowane są w korzeniu. W okresie zimowym część nadziemna mniszka zamiera, aby następnej wiosny odrodzić się z silnego korzenia.
Liści i łodygi mniszka lekarskiego zawierają sporo mlecznego białego soku. Zawiera on garbniki chroniące roślinę przed chorobami oraz atakami szkodników. Nadaje on mniszkowi charakterystyczny gorzkawy smak, jednak nie jest on w żadnym stopniu szkodliwy dla człowieka, dlatego można spożywać mniszka obaw.
Mniszek lekarski właściwości i zastosowanie
Popularnie nazywany mlecz, uznawany za chwast i nieprzyjaciel ogrodników powinien być naszym sprzymierzeńcem w walce o dobre zdrowie i w kuchni. Roślina niewłaściwie nazywana mleczem okazuje się być mega źródłem wielu cennych składników aktywnych. Nazywa się mniszek lekarski. Jest Często mylona z mleczem pospolitym, stąd prawdopodobnie błędy w nazewnictwie.
Mniszek lekarski jest rośliną całkowicie jadalną. Spożywać można liście, które idealnie nadają się do sałatek. Kwiaty, które możemy użyć jako ozdoba potraw, lub przygotować z nich syrop, a korzeń mniszka lekarskiego nadaje się nawet do przyrządzenia kawy po uprzednim przygotowaniu. Wiele cennych składników znajduje się w liściach takich jak witaminy z Grupy B, takich jak B1, B2, B3, a największa zawartość w liściach jest witaminy C, jest to aż 35 mg na sto gramów. Istotna jest też wysoka zawartość kwasu foliowego.
Poza witaminami znajdziemy w nim wiele mikroelementów takich jak żelazo, miedź, cynk, mangan i selen i makroelementów takich jak fosfor, wapń, magnez, potas.
Liście idealnie nadają się do wiosennych sałatek, Możemy je przygotować tak jak sałatki na bazie zwykłych liści sałaty siewnej, lodowej, albo liści rukoli. Możemy taką sałatkę przygotować i doprawić w nasz ulubiony sposób.
Kwiaty zawierają podobne składniki aktywne, ale w mniejszych ilościach. W kwiatach mniszka lekarskiego natomiast znajduje się więcej olejków eterycznych i fitoestrogenów.
Korzeń zawiera dużą ilość łatwo przyswajalnych soli mineralnych i innych związków takich jak np. garbniki i inulina.
Mniszek lekarski znalazł zastosowanie w medycynie naturalnej, jako składnik wielu preparatów zielarskich. Pomocny jest w leczeniu wielu schorzeń, zwłaszcza ze strony układu pokarmowego i wątroby. Jego cenne właściwości znalazły też zastosowanie w leczeniu cukrzycy i nawet w kosmetologi. Stosowany jest również w leczeniu zapalenia jamy ustnej i gardła. Wykorzystywany jest także jako środek zmniejszający ryzyko wystąpienia kocicy żółciowej i wspierający wydzielniczą działalność trzustki. Medycyna naturalna może być idealnym sposobem wspierającym tradycyjne metody leczenia. Mniszek lekarski jest przydatny w rekonwalescencji wątroby po przebytym zapaleniu spowodowanym przez wirusy.
Mniszek lekarski to ważna roślina nie tylko ze względu na walory kulinarne ale i cenne właściwości zdrowotne i dużą zawartość wielu cennych substancji i składników pokarmowych.
Mniszek lekarski - uprawa w ogrodzie
Uprawa mniszka jest bardzo łatwa. Roślina ta ma niewielkie wymagania pod względem podłoża oraz stanowiska. Rośnie praktycznie wszędzie. Zioło to możemy uprawiać zarówno bezpośrednio w gruncie w ogrodzie, jak i na balkonie lub tarasie w skrzynce albo donicy.
Uprawę mniszka lekarskiego od siewu do zbioru można zamknąć w trzech prostych krokach:
1. Wysiew mniszka lekarskiego
Choć mniszek jest bardzo tolerancyjny, to warto zapewnić mu jak najlepsze warunki, aby uzyskać dorodne i zdrowe rośliny. Najlepiej wysiać rośliny w próchnicznej żyznej ziemi. Gatunek to najładniej rośnie na stanowiskach słonecznych, choć bez problemu poradzi sobie nawet w półcieniu oraz w cieniu.
Siewu nasion mniszka dokonujemy najczęściej w terminie od marca do maja, ale możliwy jest także siew jesienny we wrześniu. Nasiona kiełkują na świetle, dlatego przykrywamy je tylko bardzo cienką warstwą podłoża. Młode rośliny pojawią się po około 3 tygodniach od siewu. Siewu wiosennego najlepiej dokonać w domu w skrzynce lub doniczce na parapecie okiennym, a jeśli mamy taką możliwość to w szklarence ogrodowej, tunelu foliowym lub inspekcie. Gdy minie ryzyko wiosennych przymrozków przesadzamy mniszki na miejsce stałe w ogrodzie, na balkon lub taras.
Jeśli chcemy uprawiać mniszka lekarskiego na balkonie, pamiętajmy, aby wybrać dla niego głębokie doniczki lub obszerne wysokie skrzynki, ponieważ rośliny głęboko się korzenią.
2. Uprawa mniszka lekarskiego
Mniszek nie wymaga żadnych specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych. Nawożenie mniszka w uprawie ogrodowej nie jest konieczne. Wystarczy jedynie przed dokonaniem siewu nasion wzbogacić ględę nawozem naturalnym na przykład w postaci kompostu. Podobnie warto zrobić w uprawie doniczkowej.
Mniszek wymaga umiarkowanego, ale regularnego podlewania, zwłaszcza w czasie letnich upałów. Choć mniszek jest dosyć odporny na krótkotrwałe okresy suszy, to jednak nie dopuszczajmy zbyt często do całkowitego przesuszenia podłoża, w którym rośnie mniszek. Powinno ono być stale lekko wilgotne.
Mniszek bardzo rzadko jest atakowany przez choroby i szkodniki. Jest też w pełni mrozoodporny. Na zimę jego część nadziemna zamiera, jednak roślina bez problemu przezimuje w postaci korzenia.
3. Zbiór mniszka lekarskiego
Jadalne są wszystkie części mniszka liście, kwiaty oraz korzenie. Kwiaty zbieramy wiosną, najlepiej od razu, gdy zakwitną. Również wiosenne liście mniszka są najcenniejsze, jednak listki możemy spożywać przez cały sezon.
Najlepiej zbierać liście i kwiaty mniszka w godzinach porannych. Kwiaty i liście zrywamy ręką. Unikajmy ścinania ich metalowymi nożyczkami czy nożem.
Można zbierać także korzeń mniszka. Robimy to wczesną jesienią- do końca września.
Liście i kwiaty spożywamy jak najszybciej po zebraniu, aby nie zwiędły. Wystarczy je umyć i można dodać do sałatki, obiadu czy przyozdobić deser kwiatami mniszka.
Mniszek lekarski ma bardzo korzystny wpływ na pracę wątroby oraz całego układu pokarmowego, oraz wygląd skóry. Zioło to oczyszcza także krew, działa przeciwzapalnie i moczopędnie, a także jest bogate w żelazo i inne składniki mineralne.
Uprawa mniszka lekarskiego jest bardzo łatwa. Roślina bardzo szybko się rozrasta i daje duży plon liści oraz kwiatów. Zdecydowanie warto wiec przeznaczyć część ogrodu na ekologiczną plantację mniszków, które będziemy mogli wykorzystać w celach kulinarnych i zielarskich. Uprawiając mniszki we własnym ogródku, mamy pewność, że nie zastosowano na nich żadnych chemicznych środków ochrony roślin, ani syntetycznych nawozów. Ponadto nie musimy się obawiać, że rośliny zostały zanieczyszczone moczem zwierząt na przykład psów, co może się zdarzyć przy pozyskiwaniu mniszka z łąki czy osiedlowego trawnika.
Bibliografia:
Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny: Mniszek. Mniszek lekarski. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 351. ISBN 83-214-1305-6.
Jan Cebrat: Atlas anatomii roślin. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, 2007, s. 677, 854. ISBN 978-83-60574-065.
Zbigniew Nawara: Rośliny łąkowe. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 173-174. ISBN 978-83-7073-397-1.
Maria Grynia (red.): Łąkarstwo. Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, 1995, s. 221, 269-270. ISBN 83-86363-02-9.
Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990.ISBN 83-202-0810-6.